Determinanten van het verantwoorde aantal ziekenhuisbedden en ligdagen in België: beleidsmatige en administratieve implicaties
Binnen de Belgische ziekenhuiscontext vormen het aantal beschikbare ziekenhuisbedden en het gemiddelde aantal ligdagen per patiënt fundamentele indicatoren voor de efficiëntie, toegankelijkheid en kwaliteit van zorg. Deze parameters zijn niet louter operationeel van aard, maar hebben tevens een directe weerslag op de financiële middelen die aan ziekenhuizen worden toegekend, onder meer via het Budget Financiële Middelen (BFM). In een context van demografische veroudering, stijgende zorgnoden en toenemende druk op de gezondheidsuitgaven is een rationele afstemming tussen zorgaanbod en zorggebruik cruciaal. Dit artikel onderzoekt de belangrijkste factoren die het verantwoorde aantal ziekenhuisbedden en ligdagen beïnvloeden, met bijzondere aandacht voor het opnamebeleid, de organisatie van zorgprocessen en het ontslagbeleid. Tevens wordt het belang van een adequate medische dossiervoering belicht in het kader van de ziekenhuisfinanciering.
Determinanten van beddencapaciteit en ligduur
Demografische en epidemiologische ontwikkelingen
De vergrijzing (verzilvering) van de bevolking in België gaat gepaard met een toename van multimorbiditeit en chronische aandoeningen, hetgeen leidt tot een hogere zorgconsumptie en een langere verblijfsduur in het ziekenhuis (KCE, 2022). Tegelijkertijd draagt de verschuiving van klassieke ziekenhuiszorg naar ambulante en daghospitalisatie bij tot een daling van de vraag naar klassieke hospitalisatiebedden (RIZIV, 2021).
Medisch-technologische vooruitgang
De implementatie van innovatieve diagnostische en therapeutische technieken, zoals minimaal invasieve chirurgie en telemonitoring, stelt ziekenhuizen in staat om sneller en efficiënter zorg te verlenen. Hierdoor wordt de nood aan langdurige hospitalisatie gereduceerd en neemt de gemiddelde ligduur af (OECD, 2023; Kohn et al., 2021).
Beschikbaarheid van extramurale zorgvoorzieningen
De aanwezigheid en toegankelijkheid van thuiszorgdiensten, woonzorgcentra en revalidatie-instellingen zijn bepalend voor de snelheid waarmee patiënten het ziekenhuis kunnen verlaten. In regio’s met beperkte extramurale capaciteit blijven patiënten vaak langer gehospitaliseerd dan medisch verantwoord is, wat een negatieve impact heeft op de ligduur en beddenrotatie (Verlinden & Vlayen, 2019).
Beleidsmatige beïnvloedingsfactoren
Opnamebeleid
Een doeltreffend opnamebeleid beperkt het aantal onnodige hospitalisaties en optimaliseert het gebruik van daghospitalisatie. Dit vereist een goede triage, nauwe samenwerking met de eerstelijnszorg en duidelijke klinische indicaties voor opname (Domingo & Sermeus, 2018). Overconsumptie van ziekenhuiszorg door gebrekkige verwijzing of defensieve geneeskunde leidt tot een disproportionele belasting van infrastructuur en personeel.
Organisatie van zorgprocessen
De interne organisatie van het ziekenhuis beïnvloedt rechtstreeks de verblijfsduur van patiënten. Gestroomlijnde zorgpaden, multidisciplinaire samenwerking en de implementatie van klinische standaarden dragen bij tot een efficiënte doorstroming (process mining, statistische proces controle, ...). Daarnaast vergemakkelijken digitale tools, zoals kwaliteitsvolle en goed gebruikte elektronische patiëntendossiers (EPD), de organisatie en coördinatie van zorg en administratieve afhandeling, wat de verblijfsduur verder kan beperken (Vandijck et al., 2020).
Ontslagbeleid
Een proactief ontslagbeleid, waarbij de ontslagplanning reeds bij opname wordt opgestart, draagt bij aan een vlotte overgang naar de extramurale zorg. De ontslagcoördinatie vereist samenwerking met externe zorgpartners en aandacht voor sociale determinanten van gezondheid (SDOH). Onvoldoende ontslagplanning resulteert vaak in zogenaamde ‘overligdagen’, die de efficiëntie van beddengebruik negatief beïnvloeden en extra kosten genereren (BelRAI, 2022).
Het belang van medische dossiervoering in het kader van ziekenhuisfinanciering
Registratie van prestaties als basis voor financiering
De medische dossiervoering vormt de basis voor de registratie van klinische activiteiten (prestaties) en is essentieel voor een correcte facturatie (nomenclatuur) aan het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV). De toekenning van financiering via onder meer het Budget van Financiële Middelen (BFM) en het systeem van Diagnose-gerelateerde Groepen (DRG's) is afhankelijk van de volledigheid en nauwkeurigheid van de geregistreerde medische gegevens in het medisch dossier (RIZIV, 2021).
Impact diagnosen en procedures op case mix en zorgzwaarte
De complexiteit van de zorgverlening, uitgedrukt in de ‘case mix index’, beïnvloedt de hoogte van de financiële middelen die een ziekenhuis ontvangt. Enkel indien comorbiditeiten, behandelingsintensiteit (procedures) en andere parameters accuraat worden geregistreerd, wordt de werkelijke zorgzwaarte adequaat weerspiegeld in de financiering (impact op APR-DRG, SOI, ROM).
Binnen het APR-DRG systeem staat SOI voor "Severity of Illness" (ernst van de ziekte) en ROM voor "Risk of Mortality" (sterfterisico). Beide zijn belangrijke factoren bij het beoordelen van de klinische toestand van een patiënt. SOI (Severity of Illness) is een beoordeling van de ernst van de ziekte of aandoening van een patiënt, waarbij de complexiteit en de intensiteit van de benodigde zorg wordt geëvalueerd. Het categoriseert de klinische ernst van de ziekte in bijvoorbeeld licht, matig, ernstig of extreem.
De diagnosen bepalen in eerste instantie het DRG-profiel van het ziekenhuis. Elke APR-DRG heeft een verwachte ligduur en bij overschrijding of onderschrijding kunnen (financiële) sancties of bonusregelingen gelden (bv. nationale gemiddelde ligdagnormen en outliers). Ziekenhuizen monitoren dan ook best op de voet de registratie van diagnosen en procedures via indicatoren in een EPD of BI tool (bv. mediaan ligduur per diagnose) om ongewenste afwijkingen tijdig op te sporen.
Een gebrekkige dossiervoering zal vaak resulteren in onderfinanciering en verlies van middelen (WIV, 2020).
Juridische en kwaliteitsimplicaties
Naast de financiële aspecten vormt het medisch dossier een juridisch document en een instrument voor kwaliteitsbewaking. In het kader van audits, inspecties en accreditering is een transparante en gedetailleerde verslaggeving onontbeerlijk. Een solide dossierpraktijk draagt bij tot verantwoorde zorg en vermijdt aansprakelijkheidsrisico’s (Domingo & Sermeus, 2018).
Tot slot
Het (verantwoord) aantal ziekenhuisbedden en de gemiddelde (verantwoorde) verblijfsduur van patiënten worden beïnvloed door zowel externe factoren, zoals demografie en technologische evoluties, als interne beleidskeuzes inzake opname, zorgorganisatie en ontslag. Een doordachte aanpak op elk van deze niveaus is noodzakelijk om de efficiëntie en doelmatigheid van ziekenhuiszorg te waarborgen. Bovendien is een degelijke medische dossiervoering cruciaal voor een correcte toekenning van financiële middelen binnen het Belgische financieringssysteem. In een context van beperkte budgettaire ruimte en toenemende zorgcomplexiteit is het essentieel dat ziekenhuizen investeren in procesoptimalisatie én administratieve nauwkeurigheid als hefboom voor duurzame en kwaliteitsvolle zorgverlening.
Bronnen
BelRAI. (2022). BelRAI in ziekenhuizen: Evaluatie van ontslagplanning en continuïteit van zorg. Federale Overheidsdienst Volksgezondheid.
Domingo, C., & Sermeus, W. (2018). Ziekenhuisbeleid en zorgorganisatie in Vlaanderen. Acco.
KCE (Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg). (2022). Zorggebruik en zorgbehoeften van oudere volwassenen in België. KCE Reports 354.
Kohn, R., Harutyunyan, H., & McDonald, K. (2021). Trends in hospital care: Shorter stays, better outcomes? Journal of Health Economics, 76, 102413. https://doi.org/10.1016/j.jhealeco.2021.102413
OECD. (2023). Health at a Glance: Europe 2022. OECD Publishing. https://doi.org/10.1787/4f21e2ae-en
RIZIV. (2021). Ziekenhuisfinanciering en het Budget Financiële Middelen (BFM). https://www.riziv.fgov.be
Vandijck, D., Deboutte, L., & Claeys, D. (2020). Optimalisatie van zorgprocessen in Vlaamse ziekenhuizen: casestudies en aanbevelingen. Tijdschrift voor Geneeskunde en Gezondheidszorg, 76(3), 205–212.
Verlinden, N., & Vlayen, J. (2019). Ligduur en ontslagproblematiek in Belgische ziekenhuizen: Analyse van overligdagen. Belgisch Tijdschrift voor Geneeskunde, 75(4), 113–120.
WIV (Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid). (2020). Zorgzwaarte en case-mix in Belgische ziekenhuizen: Methodologische toelichting bij de DRG-classificatie. Brussels: WIV-ISP.
