Ziekenhuisnetwerken in België - uitdagingen en noodzakelijke hervormingen
Inleiding
De Belgische gezondheidszorg staat onder druk door stijgende kosten, vergrijzing, personeelstekorten en toenemende complexiteit in zorgverlening. Om efficiënter en toekomstbestendig te worden, werd in 2019 een hervorming ingezet waarbij ziekenhuizen zich in netwerken moesten organiseren. Deze ziekenhuisnetwerken zijn bedoeld om samenwerking te bevorderen, zorg te rationaliseren en middelen beter te benutten. Hoewel het concept veel potentieel heeft, botsen de netwerken in de praktijk op aanzienlijke uitdagingen. Een geslaagde hervorming vergt dan ook gerichte structurele aanpassingen.
Uitdagingen voor ziekenhuisnetwerken
Gebrek aan mandaat en bevoegdheden
De huidige ziekenhuisnetwerken zijn “losse” associaties van instellingen zonder voldoende uitgerijpte wettelijke bevoegdheid over individuele ziekenhuizen op netwerkniveau. Hierdoor blijven beslissingen vaak vrijblijvend en ontstaat er weinig gezamenlijke strategie of planning.
Concurrentie binnen het netwerk
Ziekenhuizen blijven financieel en operationeel zelfstandig en verantwoordelijk, wat leidt tot onderlinge concurrentie in plaats van samenwerking. Artsen en ziekenhuisdirecties verdedigen (noodgedwongen) hun eigen belangen, wat integratie en taakverdeling bemoeilijkt. Binnen de huidige zorgfinanciering kunnen verschuivingen binnen een netwerk voor ongewenste financiële en operationele neveneffecten zorgen
Onvoldoende digitale en logistieke integratie
Het gebrek aan gedeelde kwaliteitsvolle patiëntendossiers, uniforme IT-systemen, gebaseerd op open internationale standaarden, en gedeelde aankoopstructuren belemmert een vlotte samenwerking. Dit leidt tot dubbel werk, inefficiëntie en gemiste kansen op schaalvoordeel.
Tekort aan personeel en burn-outproblematiek
De ziekenhuisnetwerken hebben moeite om voldoende personeel aan te trekken en te behouden. De werkdruk is hoog, en de versnippering van zorg zorgt voor nog meer belasting op medewerkers. De vergrijzing van zowel de patiëntenpopulatie als van het personeelbestand, noopt tot een omdenken van de organisatie van het personeelsbeleid. De maatschappelijke productie van ongezondheid dient proactief en preventief aangepakt om de druk op de gezondheidszorg te doen afnemen.
Onduidelijke rolverdeling en taakdifferentiatie
Een van de doelstellingen van de netwerken is taakverdeling: niet elk ziekenhuis hoeft alle zorg te bieden. In de praktijk blijkt het echter moeilijk om diensten te concentreren of te sluiten vanwege lokale politieke druk en bezorgdheid over toegankelijkheid. De bestaande ziekenhuisfinanciering op ziekenhuisniveau bemoeilijkt ook de herverkaveling van het zorgaanbod.
Noodzakelijke hervormingen
Versterk het juridisch en bestuurlijk kader
Ziekenhuisnetwerken moeten meer slagkracht krijgen. Dit vereist een wettelijke verankering van beslissingsmacht op netwerkniveau, inclusief budgetbeheer (responsabilisering, P&L), infrastructuurplanning, hervorming van (transmurale) zorgprocessen en een gemoderniseerd personeelsbeleid.
Stimuleer taakverdeling met duidelijke normen en incentives
De overheid moet duidelijke kaders bieden voor welke zorg waar wordt aangeboden (bijvoorbeeld via referentiecentra of zorgpaden) en dit ondersteunen met zinvolle financiële prikkels en investeringen in mobiliteit en kwaliteitsvolle betrouwbare digitale toegang (safe & secure).
Versnel digitalisering en gedeelde IT-infrastructuur
Zinvolle informatisering die efficiënt en effectief werkt op de werkvloer, met aandacht voor primair gebruik van gestructureerde data. Gedeelde elektronische patiëntendossiers gebaseerd op interoperabele systemen, en internationale en open standaarden, zijn essentieel voor geïntegreerde zorg. De (Europese) overheid kan hier een organiserende, coördinerende en financierende rol spelen.
Hervorm financiering op netwerkbasis
De huidige financiering beloont productie meer dan (resultaat gedreven) samenwerking. Een weldoordachte shift naar populatiebekostiging of gedeelde budgetten binnen het netwerk kan samenwerking belonen en zorgdoelstellingen aligneren. Een evenwichtige verdeling tussen fee-for-service (FFS) (inspanning), kwalitatieve zorgprocessen en uitkomsten, in een kader van weldoordachte zorgdoelstellingen, is een van de aandachtspunten voor een succesvolle evolutie naar waarde(n) gedreven zorg.
Investeer in zorgpersoneel en werkbaar werk
Aandacht voor opleiding, herverdeling van taken (taakherschikking), en betere arbeidsvoorwaarden zijn noodzakelijk om zorgpersoneel aan boord te houden. Netwerken kunnen hierin coördinerend optreden.
Betrek zorgverleners, patiënten en lokale overheden
Een gedragen hervorming vereist transparantie, overleg en inspraak van alle betrokken actoren. Breng zorgactoren samen in een multidisciplinair en transmuraal verband binnen een geografische coherent en organisatorisch consistent netwerk. Zonder voldoende inzicht en draagvlak van zorgverleners en patiënten dreigen hervormingen te stranden op onbegrip en weerstand van onderuit. De hervormingen dienen daarbij te vertrekken vanuit de belangen van de patiënten en de primaire zorgverleners en gebaseerd te zijn op een eerlijke, transparante en (wetenschappelijk, financieel) verifieerbare argumentatie.
Tot slot
Ziekenhuisnetwerken zijn geen doel op zich, maar een middel om de Belgische zorg toekomstbestendig te maken. Willen deze netwerken slagen, dan moeten ze evolueren van vrijblijvende samenwerkingsverbanden naar geïntegreerde zorgorganisaties met een duidelijk mandaat, gedeelde infrastructuur en gezamenlijke verantwoordelijkheid (accountability) . Dit vraagt politieke moed, visie en een langetermijnaanpak met duidelijke (intermediaire) mijlpalen en transparante deliverables. Alleen dan kunnen ziekenhuisnetwerken hun belofte waarmaken: kwaliteitsvolle, productieve, toegankelijke en betaalbare zorg voor elke patiënt.
