De Complexe Rol van Universitaire Ziekenhuizen binnen Belgische Ziekenhuisnetwerken

Inleiding

De hervorming van het Belgische ziekenhuislandschap met de invoering van locoregionale ziekenhuisnetwerken heeft als doel om zorgaanbod te organiseren in functie van kwaliteit, toegankelijkheid, effectiviteit en efficiëntie. Binnen deze netwerken nemen universitaire ziekenhuizen (UZ) een unieke positie in, door hun wettelijk erkende rol in opleiding, onderzoek en complexe zorgverlening.

Hier reflecteer ik, uiteraard vrijblijvend, over de toegevoegde waarde van universitaire ziekenhuizen binnen deze netwerken, evenals de strategische, tactische en operationele uitdagingen die hun aanwezigheid met zich meebrengt. Hiermee wil ik in alle bescheidenheid enigszins bijdragen aan een visie op samenwerking binnen netwerken met een Universitair Ziekenhuis (UZ) als waardevolle partner.

Hier en daar verwijs ik daarbij ook naar de eerste lijn, aangezien die m.i. toch engszins en onterecht, onvoldoende wordt geïntegreerd in een consistent en coherent beleid van zorg, gaande van de eerste tot de derde lijn (o.a. een m.i. belangrijke rol in preventie, transmurale en multidisciplinaire coördinatie, ...).

De rol van universitaire ziekenhuizen in netwerken

Universitaire Ziekenhuizen vervullen binnen locoregionale netwerken een multifunctionele en complementaire rol, gebaseerd op vier strategische pijlers:

Expertise in complexe zorg

Universitaire Ziekenhuizen behandelen (ook) patiënten met een hoge zorgcomplexiteit en zeldzame aandoeningen. Binnen het netwerk:

• Fungeren zij als referentiecentra (tertiaire zorg).
• Kunnen zij fungeren als klinisch ankerpunt voor subspecialisaties (bv. oncologie, transplantatie, neurowetenschappen, ...).
• Ondersteunen ze gespecialiseerde (complexe, multidisciplinaire) zorgpaden en verwijsstructuren.

Doel: kwalitatieve en veilige zorggarantie voor alle patiënten binnen het netwerk, ongeacht de zorgzwaarte.

Opleiding en vorming

Universitaire Ziekenhuizen dragen mee de verantwoordelijkheid voor de opleiding van:

• Artsen-specialisten (secundaire en tertiaire zorg) en huisartsen (primaire zorg) in opleiding.
• Verpleegkundigen en paramedisch personeel.
• Zorgprofessionals uit netwerkziekenhuizen (via stages, navormingen, klinische begeleiding).

Doel: een gedeeld kennisniveau en kwaliteitscultuur in het netwerk ontwikkelen.

Onderzoek en innovatie

Universitaire Ziekenhuizen en universiteiten zijn motoren van:

• Klinische studies en wetenschappelijk onderzoek.
• Innovatieve zorgmodellen en technologie-integratie.
• Evidence-based ontwikkeling van (primaire, secundaire en tertiaire) richtlijnen en (transmurale, multidisciplinaire) zorgpaden in nauwe samenwerking en in overleg met hun netwerkpartners.

Doel: het netwerk als geheel laten profiteren van wetenschappelijke vooruitgang en dit gaande van primaire, over secundaire naar tertiaire zorg.

Netwerkondersteuning en kwaliteitsverbetering

Universitaire Ziekenhuizen kunnen bijdragen aan:

• Uitrol van wetenschappelijk onderbouwde protocollen, zorgpaden en multidisciplinaire overlegstructuren.
• Begeleiding bij wetenschappelijk onderbouwde accreditatie en kwaliteitsmanagement, gebaseerd op wetenschappelijk gevalideerde en geverifieerde internationale standaarden.
• Ondersteuning bij complexe registratie- en financieringsvraagstukken.

Doel: zorginhoudelijke harmonisatie en kwaliteitsverbetering op netwerkniveau.

Strategische uitdagingen

De aanwezigheid van een universitair ziekenhuis binnen een ziekenhuisnetwerk is niet zonder spanningen. Volgende uitdagingen vragen m.i. toch enige aandacht:

Asymmetrie in zorgprofiel en financiering

• Universitaire Ziekenhuizen behandelen disproportioneel veel complexe patiënten.
• Ze ontvangen bijkomende financiering voor onderwijs en onderzoek.
• De prestaties van artsen in universitaire ziekenhuizen worden anders gefinancierd dan in algemene ziekenhuizen (hoofdzakelijk dienstverband versus zelfstandig, loon versus prestaties/fee-for-service).
• Onder-definitie van rollen en verantwoordelijkheden op niveau van zorgtrajecten en -paden op netwerkniveau. 
• Universitaire Ziekenhuizen zijn vaak uitgerust met gespecialiseerde infrastructuur.

Risico: onevenwicht in taakverdeling, gevoel van hiërarchie of dominantie.

Spanningsveld tussen samenwerking en concurrentie

• Universitaire Ziekenhuizen combineren netwerkverantwoordelijkheid met supraregionale (tertiaire) verantwoordelijkheid.
• Er kan concurrentie ontstaan rond patiëntenstromen of technologische investeringen.

Nood aan heldere en evenwichtige afspraken over taakverdeling, zorgprofiel en (terug-)verwijsmechanismen.

Complexe governance

• Universitaire Ziekenhuizen zijn verbonden aan universiteiten en academische besturen.
• Hun besluitvorming verloopt vaak trager of formeler dan in andere ziekenhuizen.

Uitdaging: integratie van verschillende beheersstructuren in netwerkoverleg.

Beleidsmatige ambiguïteit

• Federaal erkend als tertiaire zorgactoren, die kunnen beschikken over zeer (schaarse) gespecialiseerde apparatuur en expertise.
• Tegelijk (deels) opgenomen in een locoregionaal (secundair) netwerkmodel en daardoor hybride en enigszins onder-gedefinieerde echelonering
• De (historische) inplanting van Universitaire Ziekenhuizen en hun hybride secundaire en tertiaire rolverdeling binnen het Belgische zorglandschap is daardoor m.i. niet meer helemaal congruent met de economische, geografische en demografische ontwikkelingen van de Belgische bevolking (xDOH evolutie,  zoals sociale (SDOH) en economische factoren, fysieke omgeving, individueel gedrag, genetica en toegang tot gezondheidszorg, ...).

Beleidsvraag: hoe op een verantwoorde, evenwichtige en transparante wijze combineren van een (tertiaire) nationale referentierol met (secundaire) locoregionale netwerkverplichtingen?

Enkele vrijblijvende suggesties

Om de samenwerking tussen universitaire ziekenhuizen en hun netwerkpartners te versterken, zijn m.i. volgende elementen enigszins te verantwoorden:

Opstellen van een gedragen zorgstrategisch plan, met duidelijke taakverdeling en centrale/zorgnabije functies.

• Afstemming van secundaire en tertiaire zorgprofielen via een verantwoorde, transparante en respectvolle gezamenlijke kwaliteit- en capaciteitsplanning en (terug-)verwijsovereenkomsten.
• Oprichten van competente multidisciplinaire overlegstructuren, geleid door gedeelde verantwoorde, transparante en respectvolle governanceprincipes.
• Faciliteren van kennisdeling en secundaire en tertiaire opleiding, in beide richtingen (UZ versus algemene ziekenhuizen (AZ)).
• Aandacht voor evenwichtige en respectvolle communicatie en transparantie, om wederzijdse spanningen te beperken.
• Last but not least, een strategische, tactische en operationele integratie van de de nulde, eerste, tweede en derdelijns zorg binnen een geografisch, demografisch, economisch en functioneel coherente en consistente transmurale en interdisciplinaire organisatievorm. Dit zowel voor preventieve als voor curatieve zorg.

Slotbeschouwing

De toekomst van kwaliteitsvolle, toegankelijke en betaalbare zorg in België ligt in geïntegreerde samenwerking binnen ziekenhuisnetwerken. Universitaire Ziekenhuizen (UZ) spelen hierin een essentiële maar complexe rol. De sleutel tot succes ligt m.i. in het erkennen van hun specifieke meerwaarde, zonder dat dit ten koste gaat van strategische, tactische, operationele en professionele evenwichten, in wederzijds respect en gedeeld eigenaarschap binnen het netwerk.

Een duidelijke transparante, evenwichtige en wederzijds respectvolle visie, gedragen door alle partners, kan m.i. de basis vormen voor duurzame samenwerking en collectieve zorgverantwoordelijkheid. Daar dient m.i. ook een gedragen strategie en visie, gaande van de primaire tot de tertiaire functie, deel van uit te maken en dit in een transparante en respectvolle overeenkomst waarbij de belangen van de patiënt vanzelfsprekend steeds centraal dienen te staan.