De toekomst van de volksgezondheid in België - uitdagingen en mogelijkheden
De volksgezondheid in België staat onder toenemende druk. Zowel mondiale trends als nationale ontwikkelingen zorgen voor complexe uitdagingen. Hoewel België beschikt over een kwalitatief hoogstaand gezondheidszorgsysteem, dreigen structurele problemen de duurzaamheid, effectiviteit en gelijkheid van de zorg te ondermijnen. Tegelijkertijd is het Belgische gezondheidsbeleid versnipperd over verschillende bestuursniveaus: de federale overheid en de deelstaten delen de bevoegdheid, wat samenwerking en afstemming essentieel maakt.
Hieronder probeer ik de m.i.belangrijkste actuele uitdagingen voor de volksgezondheid in België uiteen te zetten, gevolgd door mogelijkheden om ze aan te pakken op federaal en deelstaat niveau.
Chronische aandoeningen en ongezonde leefstijl
Probleemstelling
België kampt met een toenemende prevalentie van chronische aandoeningen zoals diabetes type 2, hart- en vaatziekten en obesitas. Deze aandoeningen zijn vaak leefstijlgerelateerd en leiden tot hoge maatschappelijke en economische kosten. Zo heeft meer dan de helft van de Belgische volwassenen overgewicht, en roken en alcoholgebruik blijven belangrijke risicofactoren.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Versterken van de terugbetaling via het RIZIV van preventieve zorg, zoals consultaties bij diëtisten, tabakologen en leefstijlcoaches.
- Stimuleren van gezonde keuzes via fiscaliteit e.d..
- Herbekijken van het geneesmiddelenbeleid om de onderlinge verhouding tussen (hoofdzakelijk) symptomatische behandelingen en preventie te heroriënteren.
Deelstaat niveau:
- Ontwikkelen van geïntegreerde preventieprogramma’s rond voeding, beweging en verslavingspreventie in scholen, werkplekken en gemeenten (food swamps, food deserts).
- Ondersteunen van lokale gezondheidsinitiatieven die inzetten op gemeenschapsgerichte benaderingen, vooral in kwetsbare (achtergestelde) buurten.
Mentale gezondheidsproblemen
Probleemstelling
Mentale gezondheidsproblemen vormen een groeiend volksgezondheidsprobleem in België. Vooral onder jongeren zijn angst, depressie en suïcidale gedachten toegenomen. België behoort bovendien tot de koplopers in het gebruik van psychofarmaca binnen Europa.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Verder uitbreiden van de terugbetaling van eerstelijnspsychologische zorg, met focus op korte wachttijden en lage drempels.
- Versterken van de crisiscapaciteit en de samenwerking tussen GGZ-instellingen en spoedzorg (Eenheid voor Psychiatrische Spoedinterventie, EPSI).
Deelstaat niveau:
- Inzetten op preventieprogramma’s op scholen, in jeugdinstellingen en jongerenorganisaties (scouts, ...) die de mentale veerkracht en sociale ontwikkeling van jongeren bevorderen.
- Ontwikkelen van laagdrempelige wijkgerichte GGZ-teams in samenwerking met huisartsen, welzijnswerk en ervaringsdeskundigen.
Gezondheidsongelijkheid
Probleemstelling
In België zijn de verschillen in gezondheid tussen sociaaleconomische groepen hardnekkig (SDOH). Mensen met een lager opleidingsniveau of lager inkomen leven gemiddeld minder lang en in minder goede gezondheid. Regionale verschillen - bijvoorbeeld tussen Brussel, Wallonië en Vlaanderen - zijn eveneens aanzienlijk.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Hervormen van het financieringssysteem van gezondheidszorg zodat het meer inzet op “value-based care” (VBHC), met beloning voor preventie en gezondheidswinst in plaats van volume (fee-for-service). Uiteraard stapsgewijs en in nauw overleg met patiënten-vertegenwoordiging en het werkveld.
- Stimuleer data-analyse en monitoring van gezondheidsverschillen via Sciensano, de FOD VVVL, het FAGG en het RIZIV.
Deelstaat niveau:
- Ontwikkelen van gerichte gezondheidsinterventies voor kansarme wijken en risicogroepen (bv. via wijkgezondheidscentra).
- Integreren van gezondheidsbeleid met armoede-, woon- en onderwijsbeleid (“health in all policies”).
Vergrijzing, verzilvering en zorgcontinuïteit
Probleemstelling
België vergrijst in snel tempo. Hierdoor stijgt de vraag naar langdurige zorg en ondersteuning. Tegelijkertijd zijn er tekorten aan zorgpersoneel ("workforce depletion") en schiet de coördinatie van zorg voor ouderen vaak tekort.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Hervormen van de ziekenhuisfinanciering en zorgvergoedingen om (transmuraal, interdisciplinair) geïntegreerde zorg en samenwerking tussen zorgverleners te stimuleren.
- Voorzien in extra middelen voor opleiding en het behoud van zorgpersoneel (in- en uitstroom beleid).
Deelstaat niveau:
- Investeren in innovatieve woonvormen zoals assistentiewoningen, cohousing voor ouderen en buurtzorgmodellen.
- Ondersteunen van mantelzorgers via financiële tegemoetkomingen, respijtzorg en coaching.
Infectieziekten en pandemievoorbereiding
Probleemstelling
De COVID-19-pandemie heeft de kwetsbaarheid van het Belgische gezondheidssysteem blootgelegd, vooral wat betreft crisiscoördinatie, testcapaciteit en communicatie tussen de verschillende bestuursniveaus.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Versterken van de nationale crisisstructuren in samenwerking en overleg met Europa en de WHO (bv. via een herziening van het pandemieplan).
- Werken aan een centrale of gefedereerde gezondheidsdatabank voor betere monitoring en snelle detectie van uitbraken.
- Ontwikkelen van systemen voor beter en sneller primair en secundair gebruik van data tijdens gezondheidscrisissen (kwaliteit en capaciteit).
Deelstaat niveau:
- Zorgen voor regionale responsplannen, voldoende lokaal test- en contacttracingcapaciteit, en versterking van de eerstelijnszorg in crisissituaties.
Klimaatverandering en milieugezondheid
Probleemstelling
Klimaatverandering heeft directe en indirecte gevolgen voor de volksgezondheid. Denk aan hittegolven, luchtvervuiling, allergieën, de opmars van ((sub-)tropische) vectorziekten, de impact op mentaal welzijn en oversterfte.
Mogelijkheden
Federaal niveau:
- Ontwikkelen van een “One Health”-beleid dat gezondheid, milieu en dierenwelzijn combineert;
- Het doel van een “One Health”-beleid is om duurzame oplossingen te vinden voor gezondheidsproblemen door samenwerking tussen verschillende sectoren en disciplines, zoals gezondheidszorg, diergeneeskunde, milieubeheer en meer.
- Verbeteren van de normen voor luchtkwaliteit en uitvoeren van controles.
Deelstaat niveau:
- Ontwerpen en ontwikkelen van klimaatadaptieve steden met groene ruimte, waterpartijen, schaduwplekken en hitteplannen.
- Informeren en sensibiliseren van burgers over de gezondheidsrisico’s van klimaatverandering.
Tot slot
De volksgezondheid in België staat voor een aantal structurele uitdagingen die vragen om een gecoördineerd en doordacht beleid. Succesvolle aanpak vereist niet alleen investeringen in zorg, maar ook een sterke nadruk op preventie, sociale gelijkheid en samenwerking tussen de verschillende bestuursniveaus. Om effectief te zijn, moet het gezondheidsbeleid in België vertrekken vanuit het principe van gezondheid als een gedeelde maatschappelijke verantwoordelijkheid, met duidelijke rolverdeling, transparantie en burgergerichtheid.
Bronnen (selectie):
Op weg naar een gezondheidszorgsysteem dat alle behoeften van de patiënt omvat? (KCE)
Eindrapport WeCare, Programma “Interfederaal Plan voor Geïntegreerde Zorg”
Kwaliteit van de gezondheidszorg (Sciensano)
