Organisatie van intensieve zorgen in België - onderweg van gisteren naar morgen

 Inleiding

Intensieve zorg (IZ, INZO, ICU) vormt het vangnet van het ziekenhuis: hier worden patiënten met (dreigend) orgaanfalen continu bewaakt en behandeld met hoogtechnologische middelen door een gespecialiseerd team. In België is die zorg juridisch verankerd via erkenningsnormen en operationeel ingebed in een complex financieringssysteem. In 2025 publiceerde het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE) een omvangrijk onderzoek (rapport 404A/C) dat de organisatie en financiering van de intensieve zorg doorlicht en concrete hervormingspistes voorstelt.

Hieronder probeer ik o.a. de kernprincipes te schetsen van de organisatie en werking van intensieve zorg vandaag, en vervolgens de belangrijkste bevindingen en aanbevelingen uit het KCE-rapport.

Kernprincipes van de organisatie en werking van intensieve zorg in Belgische ziekenhuizen

1) Juridische erkenningsnormen en infrastructuur

De functie intensieve zorg is in de wetgeving vastgelegd als een autonoom en architecturaal herkenbaar onderdeel van het ziekenhuis, met o.a. een minimumcapaciteit (historisch: minstens 6 bedden), afzonderlijke toegang, nabijheid van handhygiënepunten, en minstens één isoleerkamer per zes bedden. Elk bed moet continu bewaakbaar zijn en uitgerust voor zuurstof, aspiratie, infusie met gecontroleerd debiet, mechanische ventilatie, en reanimatie. Er gelden vereisten voor logistieke ruimtes (apparatuur, proper/vuil linnen), burelen en een rustruimte voor de arts met permanentie.

2) Medische staf en 24/7-permanentie

Het diensthoofd is een specialist met de bijzondere beroepstitel in de intensieve zorg (intensivist) en werkt voltijds met hoofdactiviteit op IZ. De medische permanentie is 24/7 verzekerd door artsen met specifieke kwalificaties; er zijn grenzen aan opeenvolgende diensten, en de permanentie moet afgestemd zijn op de activiteitsgraad.

3) Verpleegkundige staf en ratio’s

Er is een eigen verpleegkundig team met permanente bezetting door minstens 2 verpleegkundigen per volle schijf van 6 bedden (24u/24u), waarvan minstens één met de bijzondere beroepstitel intensieve zorg en spoedgevallenzorg (of gelijkwaardige ervaring). De bestaffing wordt aangepast naargelang de activiteiten.

4) Multidisciplinaire ondersteuning en veilig gebruik van technologie

De dienst moet beroep kunnen doen op kinesitherapie; apparatuur wordt onderworpen aan systematisch technisch en functioneel onderhoud, met aandacht voor hygiëne en werkomstandigheden.

5) Registratie en kwaliteitsbewaking

Een systematische registratie van medische en verpleegkundige gegevens is verplicht volgens een door de minister vastgelegd model. Daarnaast waakt het College van geneesheren voor de functie "intensieve zorgen" (opgericht in 1999) over kwaliteit en veiligheid, stimuleert het kwaliteitsindicatoren (structuur, proces en uitkomst) en benchmarking (bv. MICA-project).

Financiering in grote lijnen

1) Gemengd model: BFM + nomenclatuur

Belgische ziekenhuizen worden gefinancierd via een Budget Financiële Middelen (BFM) - een nationaal, gesloten budget met vaste en variabele componenten - gecombineerd met fee-for-service (nomenclatuurhonoraria), farmaceutische en overige stromen. Case-mix/DRG’s spelen een rol in de verdeling.

2) Verpleegdagprijs en honoraria

De FOD Volksgezondheid stelt de verpleegdagprijs vast; daarnaast worden honoraria van artsen en medico-technische prestaties apart vergoed. Voor patiënten op IZ bestaan specifieke nomenclatuurregels (bv. verhogingscoëfficiënten voor bepaalde EEG/EMG-verrichtingen en postoperatieve toezichtcodes onder voorwaarden).

3) Farmaceutische forfaits en updates

Voor intramurale farmaceutische verstrekkingen gelden forfaitaire regelingen die recent werden aangepast (vanaf 1 juli 2024 dekt het forfait 100% van de terugbetaling van opgenomen geneesmiddelen binnen het forfait).

In de praktijk leidt dit tot een complex patchwork waarin IZ-kosten maar gedeeltelijk expliciet en naar zwaarte worden vergoed; verschillende analyses benadrukken die complexiteit.

De kernbevindingen van KCE-rapport 404A (2025)

1) Huidige aanbod is versnipperd en ongelijk verspreid

België heeft veel IZ-bedden, maar het aanbod is gefragmenteerd over veel sites en niet altijd afgestemd op de regionale zorgbehoefte. In 2022 hadden 97 van de 99 acute ziekenhuizen minstens één IZ, over 119 sites; bovendien had ~60% van de eenheden 12 erkende bedden of minder - kleine schaal vergroot de kwetsbaarheid (personeelsdruk, expertisebehoud) en kan de efficiëntie drukken.

2) Voorstel: tweedelige structuur met duidelijke criteria

Het KCE pleit voor een indeling in twee niveaus:

• Algemene IZ (voor brede, niet-hooggespecialiseerde zorg), en
• Gespecialiseerde IZ (met hoogcomplexe zorg zoals 'Extracorporeal Membrane Oxygenation' (ECMO), uitgebreide invasieve monitoring/ondersteuning),

met duidelijke erkenningscriteria, samenwerkingsovereenkomsten en afgesproken transfer-routes tussen niveaus. Medium care-eenheden kunnen de doorstroom ondersteunen.

3) Minimale schaal: naar minstens 12 bedden per IZ-dienst

Om expertise, permanentie en paraatheid te borgen, stelt het KCE voor minstens 12 bedden per IZ-eenheid te voorzien, met snel opschaalbare capaciteit bij pieken (pandemie, ramp). Dat betekent een opschaling t.o.v. de huidige wettelijke ondergrens (6 bedden) en impliceert een gefaseerd transitieplan binnen de lopende ziekenhuishertekening.

4) Financiering eenvoudiger en beter afgestemd op complexiteit

De huidige financiering is te complex en weerspiegelt onvoldoende de zorgzwaarte. Het KCE stelt een vergoeding per opname voor, met een add-on voor intensieve zorg die kwaliteitscriteria respecteert (zowel om complexiteit correct te vergoeden als om onnodige zorg te vermijden).

5) Eén nationale IZ-databank (real-time zicht op capaciteit, ernst en personeel)

Het rapport vraagt een centrale databank om bed-beschikbaarheid, casemix/ernst, en personeelsinzet in real time te monitoren - zowel voor de dagelijkse werking als crisisbeheer (een leemte die tijdens COVID-19 pijnlijk duidelijk werd).

6) Inbedding in de bredere hervorming

De IZ-hervorming is geen eiland: ze moet samenvallen met de hertekening van het ziekenhuislandschap en workforce-maatregelen (aantrekken/houden van gespecialiseerd personeel), met duidelijke fasering en monitoring.

Tot slot

De operationele basis van Belgische IZ-diensten is solide vastgelegd: 24/7-permanente aanwezigheid van gekwalificeerde artsen, gespecialiseerde verpleegteams, strikt gedefinieerde infrastructuur en uitrusting, en verplichte registratie en kwaliteitsbewaking. Tegelijk wijst het KCE m.i. terecht op structurele pijnpunten: een te fijnmazig, ongelijk verspreid netwerk met kleinschalige eenheden, en een financiering die niet consequent de zorgzwaarte volgt.

De voorgestelde tweedelige structuur, minimale schaal van 12 bedden, kwaliteitsgebonden bijkomende financiering per opname en een nationale IZ-databank vormen samen een coherent pad naar meer kwaliteit, efficiëntie en veerkracht. Juridisch vergt dit actualisering van erkenningsnormen (die nog het 6-beddenkader weerspiegelen), organisatorisch vraagt het om netwerkafspraken en transferlogistiek, en financieel om een eenvoudiger, transparanter model dat kwaliteit en complexiteit beloont. Dat pad sluit m.i. aan bij de bredere ziekenhuis- en gegevenshervormingen die nu in België lopen (gestructureerde data zoals SNOMED CT, LOINC, Apache xx Score, ...).

Bronnen:

Erkenningsnormen intensieve zorg (KB 27/04/1998, gecoördineerde versie: infrastructuur, bestaffing, permanentie, registratie).

Het volledige wetenschappelijke KCE-rapport en de Nederlandstalige samenvatting (404A) zijn gepubliceerd op de KCE-website (4 juli 2025).

De kaartjes tonen de locaties van intensieve zorg en een 15-minuten isochroon (rijtijd). De kaartjes zijn gemaakt met R. Het is een persoonlijk project uit interesse voor de organisatie van onze Belgische gezondheidszorg.