Potentiële effecten van het Amerikaanse Hospital-Acquired Condition Reduction Program (HACRP) in een Belgisch ziekenhuis?
Inleiding
Hieronder schets ik welke potentiële effecten het eventueel zou kunnen hebben op artsen, verpleegkundigen, patiënten, de Minimale Ziekenhuisgegevens (MZG), en het Budget Financiële Middelen (BFM) om het Amerikaanse Hospital-Acquired Condition Reduction Program (HACRP) te implementeren in een Belgisch ziekenhuis. Ik vertrek daarbij van de officiële HACRP-opzet (regelgeving en sanctie), en probeer dat naast de momenteel bestaande Belgische registraties en ziekenhuis-financiering te leggen.
Wat het HACRP precies doet (korte situering)
Het HACRP is een federale Amerikaanse “value-based purchasing” maatregel: elk jaar vergelijkt CMS ziekenhuizen op een set patiëntveiligheidsindicatoren - het claims-gebaseerde composiet “PSI-90” en vijf ziekenhuisinfectie-indicatoren (Central Line–Associated Bloodstream Infection (CLABSI), Catheter-Associated Urinary Tract Infection (CAUTI), Surgical Site Infection (SSI) (colon & abdominale hysterectomie), MRSA-bacteriëmie, en C. difficile-infectie). Ziekenhuizen in het slechtst scorende kwartiel krijgen 1% minder Medicare-betaling voor alle inpatient-opnames in dat fiscale jaar; de totaalscore berust op winsorized z-scores en een gelijkgewogen gemiddelde over de maatstaven.
Value-based purchasing (VBP) is een benadering voor het aankopen (financieren) van zorgverlening, waarbij de nadruk niet alleen ligt op de hoeveelheid zorg die geleverd wordt (zoals bij traditionele betaling per verrichting (FFS)), maar ook op de kwaliteit en de waarde van die zorg. Het doel van VBP is om betere zorgresultaten te leveren tegen lagere kosten, door zorgverleners (financieel) te belonen voor het leveren van kwalitatief goede zorg en hen te stimuleren om kostenbewuster te werken.
De AHRQ PSI-90 (Patient Safety and Adverse Events Composite) is een samengestelde maatstaf van de Agency for Healthcare Research and Quality (AHRQ) die de patiëntveiligheid en het optreden van bijkomende schade door diverse patiëntveiligheidsindicatoren (PSIs) samenvat in één score. Het combineert de "gestandaardiseerde cijfers" van geselecteerde AHRQ PSIs, waarbij zowel het volume (hoe vaak een gebeurtenis voorkomt) als de ernst van de bijkomende schade voor de patiënt (het aantal en de ernst van de negatieve gevolgen) worden meegenomen.
Belangrijke kenmerken:
- Patiëntveiligheidsindicatoren (PSIs): Dit zijn specifieke, kwantificeerbare indicatoren die worden gebruikt om de kwaliteit van de zorg te meten en de veiligheid van patiënten te bewaken.
- Samengestelde maatstaf: In plaats van naar één enkele indicator te kijken, vat de PSI-90 de resultaten van meerdere indicatoren samen, waardoor een breder beeld van de patiëntveiligheid ontstaat.
- Gewogen indicatoren: De individuele PSIs worden gewogen op basis van het aantal veiligheidsgerelateerde gebeurtenissen en de bijkomende schade.
- Toepassing: Ziekenhuizen kunnen de PSI-90 gebruiken om de prestaties van de patiëntveiligheid in de loop van de tijd te volgen, vergelijkingen te maken en kwaliteitsverbeteringen door te voeren op ziekenhuisniveau (Centers for Medicare & Medicaid Services (CMS)).
- Winsoriseren (5e–95e percentiel): extreem lage/hoge meetwaarden worden “afgevlakt”. Alles lager dan het 5e percentiel wordt gelijkgezet aan het 5e percentiel; alles hoger dan het 95e percentiel aan het 95e percentiel. Zo beperkt men de invloed van outliers.
- Z-score berekenen op die afgevlakte (“winsorized”) waarden. Een z-score (ook wel gestandaardiseerde score) zegt hoeveel standaarddeviaties een waarneming boven of onder het gemiddelde ligt.
Potentieel effect op artsen
Voor artsen in een Belgisch ziekenhuis zou een HACRP-achtige prikkel twee bewegingen uitlokken. Ten eerste een verscherpte focus op klinische preventiepakketten (bundles) voor centrale-lijn zorg, cathetergebruik, perioperatieve profylaxe, en decubitus-letsels/valpreventie, omdat juist díe uitkomsten de financiële sanctie bepalen in het HACRP. Ten tweede een nog steviger nadruk op correcte en volledige klinische documentatie (diagnosen, procedures, complicaties, present-on-admission (POA)) en codering, aangezien AHRQ PSI-90 en verschillende HAI-parameters deels op administratieve/registratieve data steunen. In de VS verschoof de prioritering aantoonbaar richting de gemeten condities; studies bekritiseerden tegelijk de risico-adjustering en toonden dat academische en safety-net-ziekenhuizen vaker worden bestraft, zonder overtuigende outcome-winst op alle fronten (gaming, cherry pickking, lemon dropping). Invoering van HACRP in België zou dus vergelijkbare discussie oproepen over fairness bij complexe casemix (APR-DRG, SOI, ROM, CMI).
Potentieel effect op verpleegkundigen
Voor verpleegkundigen in Belgische ziekenhuizen betekent het dat zo’n programma potentieel meer gestandaardiseerde processen met zich meebrengt, real-time surveillance en audit-&-feedback rond centrale-lijn zorg, katheterbeleid, wondzorg en handhygiëne - met bijhorende opleiding, checklists en “stop criteria”. De literatuur over HAC-reductie wijst op het belang van multidisciplinaire samenwerking en kwaliteitsvolle datagedreven opvolging om PSI-trends te verbeteren; invoering zou die cultuur van continue monitoring en verbetering versnellen. Tegelijk vergt het structurele tijdsbesteding aan registreren en rapporteren, en kan het werkdrukgevoelig zijn als de prikkel vooral sanctioneert i.p.v. verbetering ondersteunt.
Potentieel effect op patiënten in een Belgisch ziekenhuis
Voor patiënten is de potentiële winst duidelijk: minder zorggerelateerde infecties en adverse events, dus minder morbiditeit, kortere verblijven en lagere kosten. Toch leert Amerikaans onderzoek dat louter straffen niet automatisch betere uitkomsten garandeert en zelfs onbedoelde effecten kan hebben (bv. risicoselectie of focusverschuiving naar gemeten domeinen). Een Belgische invoering moet dus gepaard gaan met robuuste risico-adjustering en transparante indicatoren, om te vermijden dat ziekenhuizen die relatief meer kwetsbare en complexe patiënten behandelen systematisch benadeeld worden.
Potentieel effect op MZG (Minimale Ziekenhuisgegevens)
De MZG is hét federale register waarin alle algemene (niet-psychiatrische) ziekenhuizen geanonimiseerde administratieve, medische en verpleegkundige gegevens aanleveren; MZG ondersteunt zowel overheidsbeleid als interne feedback en ziekenhuisfinanciering. Een HACRP-achtige koppeling tussen kwaliteit en financiering (BFM) zou de MZG-functie verder opwaarderen: (1) nauwere afstemming van registratiedefinities op PSI/HAI-specificaties, (2) snellere datacycli en validatie (bv. concordantie tussen gefactureerde DRG en MZG-afgeleide DRG wordt nu al gecontroleerd), en (3) mogelijk uitbreiding met infectiesurveillance conform National Healthcare Safety Network (NHSN)-methodiek. Dat betekent investeringen in datakwaliteit, medische en verpleegkundige codering en IT, maar bouwt verder op bestaande MZG-infrastructuur.
Potentieel effect op BFM (Budget Financiële Middelen)
Het BFM is een jaarlijks vastgelegde, federale “gesloten” enveloppe die over ziekenhuizen verdeeld wordt (met subdelen; het B2-deel is het grootste en verdeelt o.a. verpleeg- en personeelsmiddelen op basis van APR-DRG). Een Amerikaanse 1% Medicare-korting laat zich in België niet 1-op-1 kopiëren, omdat we geen open-ended Fee For Service (FFS)-stroom zoals Medicare kennen. Een Belgische vertaling zou waarschijnlijk betekenen: ofwel (a) een inhouding/bonus-malus op (delen van) het BFM, ofwel (b) een uitbreiding van het bestaande Pay-for-Quality (P4Q)-luik binnen een budgettair neutraal kader van de gesloten enveloppe. Beide opties impliceren herverdeling binnen het BFM: “slechtste kwartiel” verliest (licht) middelen die elders in het systeem terechtkomen of worden ingehouden; macro-uitgaven blijven onder de kap van de gesloten enveloppe. Beleidsdocumenten en recente technische nota’s bevestigen het gesloten-budgetkarakter en de complexiteit van de verdelingssleutels - een HACRP-prikkel zou dus in dat systeem moeten worden ingeweven, met duidelijke governance zodat het niet botst met lopende hervormingen.
De Medicare Fee-For-Service (FFS) en Value-Based Payment (VBP)-systemen verschillen fundamenteel in hun aanpak van zorgfinaciering. FFS betaalt voor individuele zorg ongeacht de patiëntresultaten, terwijl VBP de vergoeding koppelt aan de kwaliteit van de zorg en de patiëntresultaten. Het traditionele FFS-model legt de nadruk op het zorgvolume op zich in plaats van de kwaliteit, terwijl VBP-modellen, zoals gebundelde betalingen en Accountable Care Organizations (ACO's), zich richten op preventieve zorg, zorgcoördinatie en evidence-based praktijken om patiëntresultaten te verbeteren en tegelijkertijd de kosten te beheersen.
Accountable Care Organizations (ACOs) zijn groepen artsen, ziekenhuizen en andere zorgverleners die samenwerken om gecoördineerde, hoogwaardige en kosteneffectieve zorg te bieden aan een aangewezen groep patiënten. Het doel is om de kwaliteit van de zorg te verbeteren, medische fouten te voorkomen en onnodige kosten en duplicaatbehandelingen te vermijden door de informatie-uitwisseling en samenwerking tussen zorgverleners te verbeteren. Succesvolle ACO's delen in de besparingen die ze voor het zorgsysteem genereren, mits ze voldoen aan bepaalde kwaliteitsnormen.
Belgische context: al bestaande kwaliteitstrajecten
België kent al publiek gepubliceerde kwaliteitsindicatoren (o.a. VIP²/VIKZ) en voorbereidend werk rond P4Q. Een HACRP-achtige prikkel zou moeten aansluiten bij deze bestaande indicatoren en rapporteringskanalen - en waar nodig upgraden naar internationale wetenschappelijk onderbouwde en vergelijkbare HAI-definities. Dat beperkt de administratieve last en vergroot acceptatie.
Tot slot
- Artsen krijgen door een HARCP-systeem sterkere financiële prikkels om HAC-preventie te borgen én om klinische documentatie/codering te optimaliseren; zonder goede risico-adjustering (Case Mix Index) dreigt evenwel onevenredige bestraffing van casemix-zware centra (risico op gaming, cherry picking, lemon dropping).
- Verpleegkundigen zien meer (onderbouwde) protocollen, audits en continue datafeedback; dat kan de veiligheid verbeteren, maar vraagt tijd, adequate bestaffing en kwaliteitsvolle opleiding.
- Patiënten kunnen profiteren van minder complicaties, mits het programma transparant, fair en goed geadjusteerd is en geen risicoselectie (cherry picking, lemon dropping) stimuleert.
- MZG neemt een bijzondere plaats in: snellere oplevering, strenger gevalideerd (kwaliteit) en mogelijk uitgebreid richting NHSN-conforme HAI-surveillance en PSI-validatie.
- BFM: omdat het een gesloten budget is, vereist elke HACRP-achtige prikkel een herverdelende bonus-malus of een (uitgebreider) P4Q-segment binnen de BFM-architectuur; macro-budgettair neutraal, maar financieel voelbaar per ziekenhuis.
Bronnen
Centers for Medicare & Medicaid Services (CMS). Hospital-Acquired Condition Reduction Program – overzichtspagina’s en FY2026 Fact Sheet (maatstaven, scoringsmethode, 1%-sanctie, performantieperiodes).
AHRQ Patient Safety Indicator (PSI)-resources (AHRQ, PSI)
FOD Volksgezondheid. Minimale Ziekenhuisgegevens (MZG) – doelen, wettelijke basis en gebruik; Inleiding MZG (2018).
RIZIV/INAMI. Laagvariabele zorg (LVZ) – controle DRG-concordantie facturatie vs. MZG (datakwaliteit en DRG-checks).
KCE (Federaal Kenniscentrum). Hoe de werkelijke kosten van een ziekenhuis berekenen in het kader van een nieuwe financiering? (BFM is gesloten budget); KCE 392 (2024) – DRG en uitgavencontrole (context financieringshervorming).
FOD Volksgezondheid. Technische nota bij de (kennisgeving/betekening) van het BFM (2024–2025) – detaillering van rubrieken en verdeelmechanismen.
FOD Volksgezondheid. Programma Pay for Performance (P4P) voor algemene ziekenhuizen
KCE (Federaal Kenniscentrum).Voordelen, nadelen en haalbaarheid van het invoeren van ‘Pay for Quality’ programma’s in België; KCE 118A (2009)
VIP²/VIKZ en sectorinfo over kwaliteitsindicatoren in Belgische ziekenhuizen - Kwaliteitsmeting en transparantie verbeteren zorgkwaliteit.
Sciensano. ECDC-PPS - Point prevalence survey of healthcare-associated infections and antimicrobial use in acute care hospitals
Sciensano. NSIH-CDIF - National Surveillance of Clostridioides difficile infections in Belgian hospitals
Sciensano. NSIH-SSI - National surveillance of surgical site infections
A Comprehensive Approach to Reducing Patient Safety Indicators (PSI-90)
Onderzoek en commentaar op HACRP-effecten en mogelijke neveneffecten - Improving the Hospital-Acquired Condition Reduction Program Through Rulemaking (equity, outcome-impact, prioritering). (JAMA Network)
OECD. Improving healthcare quality in Europe - Characteristics, effectiveness and implementation of different strategies, Health Policy Series, No. 53 (2019)
