Complementariteit en Samenwerking tussen ZAS en Helix: Een Fundament voor de Zorg van Morgen
Inleiding
De gezondheidszorg in de Antwerpse regio, Vlaanderen en België staat voor grote uitdagingen: toenemende zorgvraag door vergrijzing, stijgende kosten, personeelstekorten en de nood aan innovatie. In deze context wordt samenwerking tussen zorginstellingen niet langer als wenselijk, maar als noodzakelijk beschouwd. In de regio in en rond Antwerpen zijn twee sterke ziekenhuisnetwerken actief: Ziekenhuis aan de Stroom (ZAS) en het Helix-netwerk, met onder andere het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA).
Deze beide netwerken zijn niet alleen in geografisch en functioneel opzicht complementair, ze hebben ook een enorm gezamenlijk potentieel om een toekomstgerichte, patiëntgerichte en wetenschappelijk onderbouwde zorg te realiseren voor de regio in en rond Antwerpen. De Antwerp Health Harbor, een innovatieve hub voor gezondheidszorgontwikkeling, kan hierbij als katalysator dienen.
Hier wil ik, louter uit persoonlijke interesse en vrijblijvend, de complementariteit bekijken tussen ZAS en Helix, hun gezamenlijke rol in het versterken van de zorg in en rond Antwerpen, en hoe hun samenwerking binnen een ecosysteem als de Antwerp Health Harbor de Vlaamse en Belgische gezondheidszorg kan inspireren.
Complementariteit van ZAS en Helix
Geografische en demografische spreiding
ZAS concentreert zich eerder binnen de stad Antwerpen. Met ziekenhuizen als ZAS Cadix, ZAS Middelheim, ZAS Vincentius en ZAS Augustinus, richt het zich op een zeer diverse, vaak kwetsbare stedelijke populatie. Helix daarentegen bedient eerder de bredere Antwerpse rand en omliggende gemeenten, zoals Mortsel, Brasschaat, Lier en Boom. Helix beschikt in Edegem over het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA) voor tertiaire zorg.
Door deze geografische spreiding ontstaat een natuurlijke complementaire regionale zorgdekking die stad en regio met elkaar verbindt. ZAS kan zich bijvoorbeeld toeleggen op acute en gespecialiseerde zorg in een stedelijke context, terwijl grote delen van het Helix net sterk staat in toegankelijke basiszorg, revalidatie en gespreide zorginfrastructuur in een voorstedelijke context.
Een dichtbevolkt stedelijk gebied, de haven van Antwerpen, de grootste geïntegreerde chemische cluster van Europa, de belangrijke rol van de regio als multimodaal verkeersknooppunt (wegen, tunnels, bruggen, trein-tram-bus, luchthaven, ...) en de aanwezigheid van een kerncentrale (Seveso-bedrijven, CBRNe-incidenten), stelt daarenboven voor ZAS en Helix bijzondere eisen qua zorgvoorzieningen (traumatologie, brandwondencentrum, hyperbare kamer (caisson), Mobile Intensive Care Unit (MICU), ...).
CBRN-incidenten zijn Chemische, Biologische, Radiologische of Nucleaire incidenten, met een explosief erbij spreekt men van een CBRNe-incident.
Functionele en structurele complementariteit
ZAS heeft binnen zijn netwerk enkele algemene ziekenhuizen met sterke specialisaties, bijvoorbeeld op het vlak van hart- en vaatziekten, geriatrie, brandwonden, Universitaire Kinder- en Jeugdpsychiatrie Antwerpen (UKJA), enz. . Helix beschikt daarentegen over het academische zwaartepunt van de regio met het Universitair Ziekenhuis Antwerpen (UZA), waar hooggespecialiseerde tertiaire zorg en academisch onderzoek samenkomen in nauwe samenwerking met de Universiteit Antwerpen (UA) en hogescholen.
Deze verschillen maken hen niet tot concurrenten, maar eerder tot complementaire partners in een dynamisch zorgcontinuüm waarin patiënten op het juiste moment, op de juiste plaats, de juiste zorg kunnen ontvangen. Het UZA kan in deze regio fungeren als tertiair referentiecentrum, waarbij patiënten transparant en collegiaal worden (terug-)verwezen om de gepaste zorg op de gepaste plaats te krijgen. Beide netwerken werken onder andere reeds samen in het Iridium netwerk voor radiotherapie.
Gezamenlijke bijdrage aan zorgkwaliteit in de regio Antwerpen
Doorgedreven taakverdeling en zorgcoördinatie
Door duidelijke afspraken te maken over zorgprofielen, subspecialisaties en gezamenlijke netwerk overstijgende investeringen kunnen ZAS en Helix efficiënter omgaan met middelen en personeel. Zo kan bijvoorbeeld (laagvolume) oncologische zorg meer gecentraliseerd worden, terwijl algemene heelkunde of geriatrische zorg regionaal verspreid blijft.
Bovendien kunnen ze gezamenlijk zorgpaden ontwikkelen die patiënten transmurale en interdisciplinaire opvolging bieden: van diagnostiek tot nazorg, met minder fragmentatie en duplicatie van onderzoeken of behandelingen.
Arbeidsmarktdruk en capaciteitsplanning
De Belgische en Vlaamse zorgsector kampt met ernstige personeelstekorten. Door krachten te bundelen, kunnen beide netwerken onder meer:
- Gedeelde opleidingen en secundaire en tertiaire stageplaatsen aanbieden;
- Personeel (artsen) flexibel inzetten over ziekenhuizen en netwerken heen;
- Gezamenlijk inzetten op welzijn en retentie van (schaarse) hooggespecialiseerde zorgprofessionals.
Ook qua infrastructuur (bv. beddencapaciteit, IT, digitale dossiers) en (gefedereerd) klinisch onderzoek (OHDSI OMOP CDM, FHIN vzw) ligt samenwerking voor de hand. Het regionaal optimaliseren van ziekenhuis- en onderzoek-capaciteit voorkomt zowel onder- als overcapaciteit.
Nood aan een overkoepelend transmuraal interdisciplinair regionaal zorgmodel
ZAS en Helix kunnen zich samen profileren als een complementair regionaal zorgnetwerk, zoals België en Vlaanderen vooropstellen in hun hervorming van het ziekenhuislandschap. Dit veronderstelt echter niet louter samenwerking tussen ziekenhuizen en netwerken, maar ook transmuraal en interdisciplinair met huisartsenkringen, woonzorgcentra, geestelijke gezondheidszorg en thuiszorgdiensten. Hun gecombineerde complementaire positie en schaal binnen de ruime Antwerpse regio maken ZAS en Helix m.i. geschikte partners om mee de (ondersteunende) rol van integrator en innovator op te nemen.
Ter info. Regionale Zorgzones (RZZ) zijn afgebakende geografische gebieden die de samenwerking tussen verschillende eerstelijnszones en sectoren in de zorg en ondersteuning bevorderen, waarbij de klemtoon ligt op aspecten die de lokale grenzen overstijgen.
De rol van Antwerp Health Harbor in zorginnovatie en wetenschappelijke samenwerking
Wetenschap en klinische praktijk dichter bij elkaar brengen
De Antwerp Health Harbor (AHH), een zorginnovatie-ecosysteem in de Antwerpse regio, brengt academici, zorginstellingen, innovatieve bedrijven en beleidsmakers samen in een omgeving die gericht is op gezondheidsinnovatie.
Het ZAS en Helix netwerk kunnen hier een sleutelrol spelen door:
- Klinische expertise en patiëntendata te koppelen aan klinisch onderzoek en ontwikkeling (OHDSI OMOP CDM, EHDS);
- Test- en ontwikkelomgeving (upscaling) te bieden voor innovatieve nieuwe technologieën, eHealth-toepassingen en AI;
- Partnerschappen te sluiten met startups, innovatieve medtech-, farma- en biotechbedrijven.
Pilootregio voor toekomstgerichte innovatieve zorgmodellen
De Antwerp Health Harbor kan dienen als een dynamisch "living lab" waar broodnodige nieuwe innovatieve zorgmodellen ontwikkeld, getest en gevalideerd worden: geïntegreerde zorg, preventieplatformen, thuisopvolging via digitale technologie, enzovoort. Dankzij hun schaal en verscheidenheid aan patiëntprofielen kunnen ZAS en Helix een breed scala aan pilootprojecten uitvoeren die een aanzet kunnen vormen voor bredere implementatie in Vlaanderen, België en daarbuiten.
Impact op de Vlaamse en Belgische gezondheidszorg
Door hun samenwerking binnen Antwerp Health Harbor kunnen ZAS en Helix:- Beleidsrelevante data genereren over kosten, zorgkwaliteit en patiënttevredenheid (VBHC);
- Model staan voor een regionaal transmuraal en interdisciplinair geïntegreerd zorgsysteem, dat zowel efficiënt, effectief als patiëntgericht is;
- De ruime Antwerpse regio binnen Vlaanderen, België en daarbuiten profileren als een innovatieve zorgregio.
Tot slot
De uitdagingen in de zorg zijn te groot om als individuele instellingen of zelfs individuele netwerken aan te pakken. In de regio Antwerpen is er met ZAS en Helix een unieke opportuniteit om geografisch en demografisch complementaire netwerken te laten samenwerken aan een sterk, geïntegreerd en toekomstgericht zorgmodel. Door hun geografische spreiding, inhoudelijke sterktes en gedeelde visie op patiëntgerichte zorg zijn ZAS en Helix m.i. uitermate geschikt om samen het verschil te maken.
De Antwerp Health Harbor fungeert daarbij als brug tussen zorg, wetenschap en innovatie. Samen kunnen deze actoren de grote Antwerpse regio positioneren als een levend laboratorium voor de uitdagingen van vandaag en de ontwikkeling van de zorg van morgen. ZAS en Helix kunnen op die manier bijdragen aan de duurzame hervorming van de Vlaamse en Belgische gezondheidszorg.
Bronnen (selectie):
Ziekenhuis aan de Stroom (ZAS)
Vaccinopolis (UA)
Gezondheidszorginstellingen (FOD VVVL)
Algemene ziekenhuizen - organisatie
Geconventioneerde gespecialiseerde centra en revalidatiecentra (RIZIV)
Marktaandeel van de ziekenhuizen en ziekenhuisnetwerken (MZG)
Een KB van 17/10/1991 (BS 11/12/1991) en omzendbrief van 4 november 1993 leggen de belangrijkste contouren van de ziekenhuisnoodplanning (ZNP) vast. De 6e staatshervorming zorgde voor een overdracht van deze bevoegdheid naar de gemeenschappen (Protocolakkoord i.v.m. de ziekenhuisnoodplanning).
Antwerps Trauma Netwerk (ATN)
DGU Accreditatie (Deutsche Gesellschaft für Unfallchirurgie)
Brandwondencentrum (ZAS)
Traumanetwerken in een grootstedelijke context (Visienota UZA ZAS)
Sevesobedrijven in provincie Antwerpen
Organisatie van medische zorg bij CBRNe-incidenten: een leidraad (KCE Rapport 374AS, 2023)
CBRNe-Expertisecentrum (Nationaal Crisiscentrum)
Protocolakkoord i.v.m. de ziekenhuisnoodplanning
