Less is more in de Nederlandse gezondheidszorg: van ambitie naar uitvoering

Inleiding

De Nederlandse gezondheidszorg staat net als de Belgische gezondheidszorg onder druk: vergrijzing en verzilvering, toenemende zorgvraag en krapte op de arbeidsmarkt (workforce depletion) nopen Nederland tot scherpe keuzes. Het nationale kader Passende zorg schetst hiervoor de richting: zorg die werkt tegen een redelijke prijs, zo dicht mogelijk bij de patiënt, met samen beslissen als uitgangspunt en aandacht voor gezondheid naast ziekte. Minder doen als dat beter is voor de patiënt én voor de houdbaarheid van het zorgstelsel, is daar een logisch onderdeel van. 

Binnen dit kader werkt het programma Zorgevaluatie en Gepast Gebruik (ZE&GG) met alle betrokken partijen (patiënten, zorgverleners, aanbieders, verzekeraars en overheid) aan “de bewezen beste zorg”. Less is More is in die context de gerichte aanpak om te stoppen met bestaande zorg die geen bewezen effectiviteit heeft of aantoonbaar weinig toevoegt voor patiënten. 

Hoe passen ‘Passende zorg’, ‘Less is More’ en ‘Value-Based Healthcare’ in elkaar?

Het Integraal Zorgakkoord (IZA) is het beleids- en samenwerkingskader waarbinnen ‘passende zorg’, VBHC en “Less is More” in Nederland samenkomen en worden uitgevoerd.

• Passende zorg is het Nederlandse stelselkompas: waardegedreven zorg die samen met de patiënt tot stand komt, op de juiste plek en met focus op gezondheid in plaats van ziekte. Het is de norm waar beleid, richtlijnen en bekostiging op worden geordend. 
• Value-Based Healthcare (VBHC) is het doelprincipe binnen dat kompas: maximale waarde voor de patiënt (gezondheidsuitkomsten die ertoe doen) per ingezette euro. Het Integraal Zorgakkoord (IZA) maakt dit expliciet via uitkomstinformatie (PROMs/PREMs) en waardegedreven inkoop van zorg. 
• Less is More is een praktische uitvoeringslijn binnen Passende zorg: gericht, veilig stoppen met laagwaardige zorg via richtlijnaanpassing, de-implementatie en monitoring - zodat (schaarser wordende) menskracht en middelen vrijkomen voor wél-waardevolle zorg. 

Wat wil men bereiken met Less is More?

1. Betere kwaliteit en veiligheid voor patiënten. Door zinloze of laagwaardige zorg te schrappen worden patiënten niet onnodig belast met onderzoeken, ingrepen of bijwerkingen waarvoor geen bewijs van nut bestaat. 
2. Meer schaarse tijd en middelen voor wat wél werkt. Door te stoppen met niet-werkzame zorg blijven professionals, capaciteit en geld beschikbaar voor interventies met aantoonbare waarde. 
3. Snellere vertaling van kennis naar praktijk. ZE&GG wil een continue cyclus realiseren waarin onzekerheid over zorg wordt geagendeerd, onderzocht, geïmplementeerd of juist gedeïmplementeerd—zodat bewezen inzichten snel landen aan het bed.
4. Verankering in het stelsel van passende zorg. Less is More sluit aan op de vier principes van passende zorg en ondersteunt de beweging naar doelmatige, zinvolle zorgverlening. 

Hoe pakt men dat praktisch aan? De operationele aanpak

1. Agenderen: prioriteren wat (niet) werkt.

Wetenschappelijke verenigingen, samen met patiëntenorganisaties, brengen via kennisagenda’s in kaart welke zorg onzeker is of vermoedelijk weinig toevoegt. Dit agenderen is de eerste schakel in de ZE&GG-“Cirkel van Gepast Gebruik”.

2. Draagvlak organiseren.

Stoppen met zorg vergt brede steun. Less is More-projecten worden gedragen door wetenschappelijke verenigingen in nauwe samenwerking met patiënten(organisaties). Draagvlak onder beroepsgroepen is expliciet onderdeel van de aanpak. 

3. Richtlijn aanpassen met een sterke “stop”-aanbeveling.

De cruciale stap is het verwerken van de keuze om te stoppen of te reduceren in de relevante medisch-specialistische richtlijn. Zo wordt de koerswijziging normatief vastgelegd en ontstaat een nationaal, eenduidig startpunt voor de-implementatie.

4. Implementeren & informeren in de praktijk.

Na de richtlijnwijziging volgt een de-implementatietraject: patiënten en zorgverleners worden geïnformeerd, ziekenhuizen krijgen ondersteuning en er wordt gemonitord of de verandering daadwerkelijk plaatsvindt. ZE&GG bundelt deze activiteiten binnen de pijler “Implementeren & monitoren”. 

5. Monitoren van effecten en bijsturen.

Het schrappen van zorg gaat gepaard met datagedreven monitoring om veiligheid te borgen en ongewenste neveneffecten tijdig te zien. Het IJsbreker-voorbeeld laat zien hoe nationale registratie wordt ingezet om de impact te volgen. Een ijsbreker is een tool om een positieve sfeer te creëren, terwijl een nationale registratie een systeem is voor het bijhouden van gegevens op nationaal niveau, zoals een nationaal register van ondernemingen of onroerend goed

6. Systeeminbedding en opschaling.

Naast uitvoering aan het bed werkt ZE&GG aan systeeminbedding (bijv. borging in bekostiging, kwaliteitscyclus en pakketbeheer) en opschaling via de landelijke implementatieagenda, zodat succesvolle “stop-keuzes” breder en blijvend worden toegepast.

7. Financiering en versnelling via subsidies.

Om tempo te maken stelt ZE&GG gerichte subsidies beschikbaar voor Less is More-trajecten. In september 2025 zijn dertien subsidies toegekend; de betrokken verenigingen starten nu met de-implementatieplannen, richtlijnaanpassing en praktijkondersteuning.

Relatie met bredere bewegingen

Less is More bouwt voort op eerdere Nederlandse initiatieven om onzinnige zorg terug te dringen, zoals Verstandige keuzes (Choosing Wisely), waarbij specialisten lijstjes met “niet doen, tenzij”-aanbevelingen opstelden, en het Citrienfonds-programma Doen of laten? dat bewezen praktische handvatten opleverde voor de-implementatie. Deze bewegingen hebben het gesprek over gepast gebruik genormaliseerd en een basis gelegd voor de huidige systematische aanpak. 

Governance en samenwerking

ZE&GG is een coalitie van het veld (patiënten, professionals, aanbieders, verzekeraars) met het Zorginstituut als strategisch partner en ZonMw als uitvoerder voor onderzoek en subsidierondes. Hierdoor komen richtlijnontwikkeling, evaluatieonderzoek, implementatie en systeeminbedding in één cyclus samen.

Waarom dit nu het goede moment is

De maatschappelijke urgentie is groot: passende zorg vraagt om keuzes, en burgers herkennen het probleem van onnodige zorg zonder voldoende meerwaarde. Recente peilingen onder patiënten laten zien dat een substantieel deel in de afgelopen jaren zorg ontving die zij onnodig achtten - een extra reden om het schrappen van laagwaardige zorg zorgvuldig en transparant te organiseren. 

Tot slot

Less is More is geen bezuinigingsoperatie, maar een kwaliteitsstrategie: stoppen met wat niet werkt - om beter te kunnen doen wat wél werkt. Door agenderen, richtlijnwijziging, de-implementatie in de praktijk, monitoring en systeeminbedding te verbinden, maakt ZE&GG van “minder” een vorm van betere, veiligere en duurzamere zorg. 

Bronnen (selectie)

Integraal Zorg Akkoord - Samen werken aan gezonde zorg (Nederland, 16 september 2022)

Op zoek naar mogelijkheden om minder zinnige zorg te schrappen (ijsbrekerproject)

“Less is More: stoppen met bestaande zorg die weinig toevoegt.” (ZE&GG.)

“Passende zorg” (vier principes en positionering binnen IZA) ( Zorginstituut Nederland).

“Zorgevaluatie en Gepast Gebruik (ZE&GG)” (rol, doel en strategisch partnerschap). ( Zorginstituut Nederland).

 “Verstandige keuzes / Choosing Wisely (Nederland).” (Federatie Medisch Specialisten. )

“Doen of Laten? – het bevorderen van gepaste zorg.” (Citrienfonds / ZonMw. )

Informatiedocument Less is More (achtergrond en patiëntperspectief op onnodige zorg). (Patiëntenfederatie Nederland).

Linnean (Nederland)

Nederlandse Hart Registratie (NHR)

What Is Value in Health Care? (Michael E. Porter, NEJM, 2010)